Hoe lang het kindje al bij ons was? Een vraag tijdens een Amsterdamse kerstdienst lang geleden. Het duurde even voordat ik begreep dat onze bloedeigen baby bedoeld werd. Ze lag slapend tegen mij aan in een draagdoek. Sprakeloos was ik. Alle goede intenties ten spijt: de vraag ervaarde ik als ongepast en onbeschoft. En heel kort door de bocht. Alsof een witte moeder met een donkere baby, onmogelijk is.
Dit waargebeurde voorbeeld toont hoe vanzelfsprekend we uitgaan van de juistheid van de eigen interpretatie en tegelijkertijd het gemak waarmee je daardoor de ander kwetst of van je verwijdert. Feit is dat cultuurverschillen, oftewel het anders kijken naar dezelfde realiteit, effectieve communicatie onder druk zet. Dat maakt de huidige tijd ons wel duidelijk.
Voorop gesteld dat er geen goed of fout en geen beter of prettiger bestaat. Cultuur is dynamisch, grensoverschrijdend en hangt mede af van religie, sekse, generatie en klasse. Het is ons met de paplepel ingegoten. Wat voor de een respectloos is (de ander aankijken bij een begroeting) is voor de ander juist beleefd. Wat de meeste Nederlanders ‘eerlijkheid’ noemen (ten koste van alles de eigen waarheid zeggen) wordt door anderen als onfatsoenlijk en grof gezien.
Een belangrijk onderscheid is de zogeheten wij-cultuur en de ik-cultuur. Collectivistisch, traditioneel en ‘dorps’ ten opzichte van individualistisch, modern en ‘stads’. De vraag ‘Van wie ben je er een?’ tegenover ‘Wie ben je?’. Sterke sociale controle, leven in verbondenheid met familie, het tonen van respect aan ouderen en gezagsdragers versus zelfstandigheid, behoefte aan privacy, initiatief nemen en assertiviteit.
Samenwerken binnen de wij-cultuur gaat pas als je een persoonlijke band hebt. Opvoeden gaat via gezag (niet: overleg) en ‘je moet’ opdrachten. In de wij-cultuur communiceer je veeleer indirect en impliciet dan direct en expliciet. Het is effectiever om naar de kern toe te praten, investeren in de relatie en de ander de tijd geven om zich voor te bereiden op de boodschap dan om met de deur in huis te vallen.
Zo is het ‘ja-zeggen’ in traditionele culturen vaker een beleefdheid-ja dan een inhoud-ja is. Het betekent: ‘Ik heb u gehoord’, ‘Ik begrijp wat u bedoelt’, als uiting van respect. In moderne culturen komt dat heel anders over: ‘Zie je wel, ze liegen dat ze barsten’. En wat te denken van de emotionaliteit en de stemverheffing al pratend? In de wij-cultuur is dat een teken van betrokkenheid.
Zo bezien, is het een hele klus om recht te doen aan elkaar in interculturele contacten. Het is dikwijls niet wat je denkt te zien. Bewustwording en tijd nemen om de verschillen te overbruggen, verrijkt. Het is niet voor niets dat vele keukens vermengd zijn met invloeden van buitenaf. Van onze fusion dochter genieten we inmiddels al 12 jaar met volle teugen.
